Bollen.

~~ artikel geschreven door Marc Maryns / toevoeging ‘geschiedenis boldersverenigingen’ door Ilse Bostyn (gebaseerd op ‘De bolderverenigingen in Oudenaarde vroeger en nu’ door Joost De Bleeckere (1984) / met dank aan Marie-Paule Dhont (café Paviljoen Nederename) voor het ter beschikking stellen van het bolderslokaal voor het maken van foto’s en met dank aan Roger Lataer voor de technische uitleg over ‘de bolling’ / met dank aan Marcel Weyts en Sonja Bostyn voor hun medewerking bij het maken van foto’s van de nieuwe boldersvlag en attributen / foto’s Marc Maryns en Ilse Bostyn

Gaaibollen.

In Ename waren vroeger meerdere café’s die over een bolbaan beschikten. Zo ook lag er een bolbaan in café ‘De Kuiperij’, zeer strategisch gelegen naast de brouwerij Bouckaert in wat ‘Klein Leupegem’ werd genoemd (nu Martijn van Torhoutstraat).

Op onderstaande foto ziet u café De Kuiperij en brouwerij Bouckaert.

Op die bolbaan hebben we ons – jonge gasten – vele uren geamuseerd. Eric Bauwens, zoon van Madeleine De Turck, de cafébazin van ‘De Kuiperij’ heeft ons geleerd hoe we moesten bollen. In vaktermen ‘gaaibollen’ genoemd. Gaaibollen werd en wordt nog veel gespeeld in de regio Oost- en West-Vlaanderen. Het was geen sinecure om de zware, ijzeren schijf (bolle) richting de houten, hellende planché (ook wel bard of sprang genoemd) te ‘schieten’ of te laten rollen en een vogel ‘af te schieten’.

Men spreekt ook van sprangbollen: dit zijn ijzeren, ronde schijven met een diameter van ca 10 cm. Deze kunnen tot 2,8 kg wegen. Een ander type sprangbol is vervaardigd uit zowel ijzer als hout: de buitenkanten zijn uit ijzer en de binnenkant uit hout. Deze bol weegt minder en is groter in diameter. De bolder kiest de bol die hij het best kan hanteren.

Aan het einde van de planché zijn ijzeren of houten staven bevestigd waarop een hoofdvogel of hoofdgaai en zijvogels of zijgaaien wordt vastgeklopt. Het aantal gaaien kan variëren van 7 tot 15, maar is steeds een oneven getal.

De gaaien hebben een puntenopstelling van:
gaaiopstelling
0 0 0 0 0 0 0
2 3 4 5 4 3 2
   punten   
waarbij de middelste gaai de hoofdgaai is met de meeste puntenwaarde.

Doordat die ‘gaaien’ (een houten blokje met daarop een gekleurd pluimpje) tamelijk vast zitten op een ijzeren staaf (men spreekt dan van ‘sprangsysteem’), moet je als bolder wel wat macht zetten en uw bol met veel kracht richting gaaien laten rollen. De gaaien kunnen ook vastgehecht zijn aan een bard met scharnieren. Bij het bollen klappen de gaaien neer (scharniersysteem). Om kracht te kunnen zetten op de rollende schijf is er een kleine inkeping gemaakt zodat de schijf gemakkelijk haakt op de middelvinger.

Er wordt gespeeld op een baan die varieert van 12 tot 20 meter. De bolbaan is meestal aangelegd met aangestampte aarde/zavel. In losse grond (zand) blijft de bolle steken.

Wie de hoofdgaai (een grotere pluim) kan afschieten, is koning. Wij speelden het spel voor ’t plezier, maar volwassenen die gingen bollen betaalden een inleg die dan werd gebruikt om de prijzenpot te bepalen.

Koning Bolder.

Viering van ‘koning bolder’ Prudent Dekens in 1957-1958
(boldersvereniging Sint Laurentius).

Gehurkt v.l.n.r.: Paul Van Dorpe, ? De Jaegher, Alberique Cheyns (nar), René Battiau, Georges Audooren, Jozef Michels, Alfons De Jaegher
Zittend v.l.n.r.: Ernest Vandenborre, Jozef Cheyns, Jozef De Clercq, Remi Truyen, Daniël Neyt, Prudent Dekens (koning), Maurice Truyen, André Van Hessche, Honoré De Clercq
Staand v.l.n.r.: Jozef Audooren, ? Van Dorpe, Jérome De Sloovere, Frans Bostijn, Pierre Bouckaert, Maurice Van Looven, Jules Vermeiren, Oscar Van Dorpe, Maurice Audooren, André Petrens, ONB, Jozef Lannau, Honoré Vanderhaeghen, Michel Potvin, Robert Van Hoecke, ONB, Alfons Truyen, Marcel De Groote, Alfons Bauwens

Café’s met een bolbaan.

In een studie uit 1984 over ‘De bolderverenigingen in Oudenaarde vroeger en nu’ door dhr. Joost De Bleeckere, is een lijst opgenomen van de Enaamse café’s die over een bolbaan beschikten. In de jaren 19.. werden er zelfs subsidies toegekend aan enkele café’s omdat ze het bolspel in ere hielden.

De volgende café’s beschikten over een ‘bolbaan’ (*):
(naam van het café – eigenaar – ligging oude en nieuwe straatnaam)

IN DE SMESSE – Arthur Matton – Nederstraat/Abdijstraat
PLAZA (RIMALIN) – Max De Groote – Grote Plaats/Enameplein
IN DE KUIPERIJ – Alfons Reynaert – Klein Leupegem/Martijn van Torhoutstraat
HET MOLENHUIS – Jozef Lanneau – Klein Leupegem/Martijn van Torhoutstraat
DE REISDUIF – Remi Coppens – Klein Leupegem/Martijn van Torhoutstraat
MEUBELHOF – Remi De Waele – Nederstraat/Abdijstraat
DE BEERPUT – Richard Groenez – Rekkemstraat

(*) Misschien is deze lijst niet volledig, maar ze is gebaseerd op bovenvermelde studie.

Vlag en lauwerkrans.

Bij een vereniging hoort een vlag. Zo ook bij de bolders. Hierboven kunt u de foto zien van de oude vlag van ‘De Vrije Bolders’ van Ename. Later kreeg deze boldersvereniging een nieuwe vlag. Hieronder getoond door Marcel Weyts en Sonja Bostyn.

Wie de hoofdgaai afschiet en Koning Bolder werd, kreeg een ‘lauwerkrans’. Dit was een fluwelen band met medailles. Op onderstaande foto’s zijn een paar erekransen te zien met de koningsmedaille eraan.

Wanneer een man koning werd, werd hem een rode lauwerkrans omgedaan.
Wanneer een vrouw koningin werd, werd haar een blauwe lauwerkrans omgedaan.

Krulbollen.

Je hebt ook nog een krulbol (dikke krulbol of platte krulbol), maar dat is een gans andere manier van bolspel. Dit spel wordt gespeeld met een houten bol (schijf) die wel 5 cm dik kan zijn en langs 1 zijde afgerond is. De naam krulbol verwijst naar de wijze waarop de bol in een ellipsvormige baan over de grond naar de de staak (een stok in de grond) rolt. Platte krulbol werd vroeger vooral gespeeld tussen Gent en Oudenaarde, maar is vandaag de dag op sterven na dood. Dikke krulbol wordt ook nu nog in het Meetjesland gespeeld.

Lidmaatschap.

Wie aangesloten was of is bij een boldermaatschappij betaalt jaarlijks lidgeld. In 1900 bedroeg dit 2 frank en in 1970 was dat 100 frank.

Heden zijn er in Ename geen café’s meer met een bolbaan. Als men wil bollen dan moet men uitwijken naar Nederename (café Paviljoen). Spijtig genoeg zal men daar, ergens vanaf mei 2018, ook niet meer terecht kunnen om deze hobbysport te beoefenen.

Een bijzonder woord van ‘DANK U WEL’ aan Marie-Paule Dhont, de bazin van café Paviljoen en Roger Lataer die mij de technische uitleg verschaften en mij de gelegenheid gaven om enkele foto’s te maken. Bedankt Marie-Paule en Roger!

Toelichting bij de foto’s.

Roger Lataer in houding om de schijf te lanceren.

De sprang: houten helling waarop ijzeren staven bevestigd zijn;
op die ijzeren staven worden de houten blokken geklopt waarop de gaaien staan.

De gaaien: in het midden de hoofdgaai (de grootste), daarnaast de zijgaaien (kleiner);
de kleinste pluim of gaai ontbreekt en wordt normaal gezet op de ijzers
die nog vrij zijn op de foto.

Detail van de hoofdgaai.

Detail van de zijgaai.

Goot voor het terugrollen van de schijven. In café Paviljoen heeft men rekening gehouden met de schijvenraper die dikwijls heen en weer moest lopen. Men heeft daar een goot geïnstalleerd zodat de ‘raper’ de schijven in de goot terug kan laten rollen. De bolder recupereert dan zijn schijf aan de lijn vanaf waar er wordt gebold.
Het schijvenrapen werd meestal gedaan door een jongen. Deze kreeg dan als beloning voor zijn werk een reep chocolade en frisdrank.

Voorbeeld van 2 types schijven.

Detail van een schijf met inkeping waar de middenvinger in past.

Dubbele schijf met hout tussen.

Zo wordt de schijf in de hand gehouden.

Uit het ‘boldersverleden’ van Ename.

In de studie uit 1984 over ‘De bolderverenigingen in Oudenaarde vroeger en nu’ door Joost De Bleeckere lezen we over de volgende boldersverenigingen in Ename.

Sint Laurentius.

Boldersvereniging Sint Laurentius in 1958.

Het ‘Jong Boldersgilde van de Heilige Laurentius’ is voor zover we weten (red.) de oudste boldersvereniging van Ename. Het reglement dateert van 2 september 1827.
In 1927 mag de vereniging het woord ‘Koninklijk’ aan haar naam toevoegen.
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak stopte de vereniging met spelen. De laatste ‘koning bolder’ vóór de oorlog was Jozef Vanderhaeghen (1939). Het bestuur bestond toen uit: Henri De Fruytier, Emiel Gosseye, Achiel De Bock en Jozef De Bock.

In 1954 werd de vereniging opnieuw opgericht. Dit was echter niet enkel vanuit sportief-recreatief oogpunt. Er speelde ook een politieke reden. Omdat Ename nogal liberaal gezind was en ook een ‘liberale’ boldersvereniging had (‘De Vrije Bolders’), wilde het katholieke deel van de bevolking een tegenwicht bieden door de heroprichting van de oude boldersvereniging ‘Sint Laurentius’.
Hun lokaal was in café ‘De Fransche Voerman’ op de Lijnwaadmarkt, bij Edward Truyen.

Hieronder de voornaamste punten uit het reglement van de boldersvereniging Sint Laurentius (dd 2 september 1827).

• Voorzitter, secretaris en ontvanger werden verkozen met meerderheid van stemmen.
• ‘Er zullen zes raedsmannen worden verkozen die den naem zullen voeren van frokken.’
• Deze mannen werden iedere eerste zondag van september herkozen.
• Men mocht geen drank bestellen op naam van het gilde. Deze moest men zelf betalen, anders moest men een boete van 15 cent betalen.
• Men mocht in de vergadering niet vloeken of God lasteren of iemand ‘infurieëren’, deed men dat wel dan kreeg men een boete van 15 cent.
• Men mocht niet ‘smoren’ in de kamer van de ‘societeyt’. Hier stond een boete van 4 cent op.
• Wie dronken op de vergadering kwam, had geen stemrecht en moest een boete van 15 cent betalen.
• Er mocht niet gedronken worden tijdens de koningbolling.
• De ‘drank van eer’ moest worden gepresenteerd ‘vanwege het gemeene-gilde’ eerst aan de koning, etc…
• De ‘confraters’ mochten bij de koning thuis geen drank aanvaarden wanneer hij naar huis werd gebracht.
• Iedere nieuwe gildebroeder moest aanvaard worden bij meerderheid van stemmen. De stemming ging als volgt: elke persoon kreeg een boon en een erwt, de directeur moest uitmaken welke vrucht toelating betekende, vervolgens werd één van de twee door ieder lid in een zakje gestoken en zo kon men de voor- en tegenstemmen tellen.
• De contributie bedroeg 10 cent per lid en werd opgehaald door ‘een knaap’.
• Bij het overlijden van een ‘confrater’ werd er een gezongen mis gecelebreerd. Daar moest iedereen bij aanwezig zijn. Indien men niet aanwezig was, kreeg men een boete van 15 cent.
• De ‘knaap’ kreeg van ieder lid 8 cent per jaar.

De Vrije Bolders.

De Vrije Bolders in café ‘De Sportvriend’ (jaartal onbekend).
Gehurkt v.l.n.r.: Sylvain Van Aelst, Michel Baele
Eerste rij v.l.n.r.: ? Baert, Maurice Faubert, Romain Denoyette, Gilbert De Busscher, Julien Vandeputte, Noël Jourez, Daniël Vandenhautte, Valerius De Temmerman, Charles Vandenhautte, Jozef Walraet, André De Bo
Tweede rij v.l.n.r.: Julien Mejor, Roger De Clercq, Florent Dubois, Georges Stevenaert, Joël Jourez, Alloys Hanskens, Gerard De Temmerman, Georges De Clercq, Roger Verheylesonne, Julien Vandeputte, Armand Bauters, ?, Gentil Vermeulen, ?, Jozef Gezels, Gilain De Bleeckere

In 1899 werd een liberale tegenhanger van de boldersmaatschappij Sint Laurentius opgericht: De Vrije Bolders. Enkele van de stichters waren ? Beaucarne, Emiel Cordier, Julies Biebuyck, Armand Lison, Desiré Lecompte.
Hun lokaal was in café ‘De Harmonie’ in de Abdijstraat.

Een leuk detail is dat deze boldersmaatschappij geen bolling kon houden wanneer de muziekmaatschappij ‘Sint Cecilia’ (de liberale muziekvereniging van Ename) moest spelen, want de meeste muzikanten waren ook lid van de boldersvereniging.

De Vrije Bolders hielden een koningbolling op 15 augustus en een prijsbolling eind november. Dit gebeurde afwisselend in café ‘De Sportvriend’ bij Leon Petrens en in café ”t Hoekske’ bij Cyriel Sardeur.
Op 14 juli 1974 vierde de vereniging haar 75-jarig bestaan. In 1984 bestond de maatschappij nog. Zij telde toen ongeveer 40 leden.

De Roosjesbolders.

De Roosjesbolders in cafe ’t Roosje (1983).
Gehurkt v.l.n.r.: Stefaan Eeckhout, Mario Crombez, Filip Daragas, Daniël Vilain
Eerste rij v..n.r.: Mevr. Daragas, Marie Urkens, Mariëtte Eeckhout, Louis Schiettecatte, Freddy Colpaert, Mario Colpaert, Monique Vandystadt
Tweede rij v.l.n.r.: Mevr. Crombez, Roland Daragas, ? Crombez, Mevr. Anno, Claude Anno, Emeric Denil, Eric Verleyen, Joseph Van Assene, ? Hermann, Patrick Ronsse, Rudy Cheys

Deze boldersvereniging werd gesticht in 1983. Hun lokaal was in café ”t Roosje’ (vroeger ’t Hoekske) op de Lijnwaadmarkt.

Kampioenbolling.

In 1976 werd een ‘Kampioenbolling’ opgericht door Daniël Vanden Hautte, Hubert Crombez en Rafaël Roose. Deze werd gehouden in café ‘De Sportvriend’.
De kampioenbolling groeide uit tot een drie-wekelijkse bolling.
In 1984 waren er ongeveer 30 leden.