De Sacramentsprocessie.

~~ met dank aan Luc Vanhauteghem voor filmbeelden, compilatie, montage en foto’s / met dank aan Geert Vande Putte, Hubert Wybraeke, E.H. de Beule voor filmbeelden / met dank aan het Provinciaal Archeologisch Museum Ename voor de film ‘Processieherinneringen’ / oude foto’s: Ilse Bostyn, Antoine Vermeulen, Leen Provost, Patrick De Clercq en Bernard De Jaegher

De Sacramentsprocessie in de jaren 20 van de 20ste eeuw.

De Sacramentsprocessie is de belangrijkste processievorm in de Rooms-Katholieke kerk. In de Sacramentsprocessie wordt het ‘Allerheiligste Sacrament’ in een monstrans rondgedragen in processie door een dorp of stad. In de monstrans bevindt zich een geconsacreerde hostie. Volgens de transsubstantiatieleer van de Rooms-Katholieke kerk verandert de hostie na de consecratie in het lichaam van Christus. Dit is waarom men spreekt over ‘het Allerheiligste Sacrament’. De monstrans, gedragen door een priester onder een baldakijn, is dan ook het middelpunt van de processie.
Een Sacramentsprocessie wordt gehouden op de zondag na Sacramentsdag. Sacramentsdag valt op de tweede donderdag na Pinksteren, tussen Drievuldigheidszondag en Sacramentszondag in.

Ename had zijn eigen Sacramentsprocessie tot en met 1994.

In de compilatie van onderstaande filmfragmenten ziet u impressies van de Sacramentsprocessie te Ename in de jaren 1988, 1989 en 1993.

De voorbereidingen.

In Ename bruiste het van activiteit tijdens de voorbereiding van de jaarlijkse Sacramentsprocessie. Er viel veel te regelen, er waren veel mensen bij betrokken en dus moest men op tijd beginnen met de organisatie. De Zusters van Barmhartigheid speelden een belangrijke rol in de praktische voorbereidingen. En met hen werkten vele dorpsgenoten mee aan de talloze zaken die in orde gebracht moesten worden voor de plechtigheid.

Of de Sacramentsprocessie kon uitgaan hing tot op de laatste dag af van het weer. Maar men was altijd voorbereid om na de hoogmis op zondag in lange stoet door het dorp te trekken. De mensen die meeliepen in de processie, groot en klein, verzamelden zich al vroeg in de ochtend om zich klaar te maken voor de start van de processie.

De processiestoet begon in de Kerkstraat (vandaag de Paardenmarktstraat), weefde zich om de pleinen en door de straten van het dorp en eindigde bij de ingang van de kerk op het Enameplein.

Stilte in het dorp.

Voor vele dorpsmensen was Sacramentszondag met de processie een belangrijke feestdag. Een plaats mogen innemen in de processie werd als een eer beschouwd.

Het hele dorp leefde mee. In de vensterramen werden kaarsen, bloemen, kruisbeelden en heiligenbeelden geplaatst. De dorpsbewoners kwamen naar buiten en er heerste een respectvolle stilte. Op het moment dat de priester met de monstrans langs kwam, knielde men neer op straat of op een stoel.

Heiligenbeelden en personages.

Het beeld van Sint Laurentius gedragen door Remi De Clercq (vooraan) en
Prudent Dekens, begin jaren ’50 van de 20ste eeuw (foto Patrick De Clercq).

Door de jaren heen veranderde er wel eens wat aan het uiterlijk van de processie, maar de belangrijkste kenmerken bleven.

Zo waren er altijd het beeld van de patroonheilige Sint Laurentius en het Mariabeeld die hoog op een draagbaar werden gedragen. Ook de beelden van Sint Jozef en Sint Antonius werden een tijdlang meegedragen. Elk beeld werd omringd door een eigen groep. De dragers van het beeld natuurlijk en dan ook de specifieke personages die bij de heilige hoorden.

Bij het beeld van Sint Laurentius liep een kind gekleed als de patroonheilige Laurentius met een rooster in de handen en rondom hem kinderen met palmtakken en kaarsen.

Bij het beeld van Sint Antonius liepen 6 ‘paterkes’ met een mandje met brood (het ‘Antoniusbrood’, brood voor de armen). Dat brood mochten ze achteraf meenemen naar huis. Iets wat in de vroege jaren van de 20^ste eeuw veel betekende. Mee mogen doen als ‘paterke’ was dan ook erg gewild.

Rond het Mariabeeld liep een hele groep kindertjes en meisjes die een wit lint vasthielden dat aan de draagbaar was bevestigd. Er is ook een tijd geweest dat in de Mariagroep 12 kleintjes elk een punt van de mantel van Maria mochten vasthouden (via een lusje aan de stof).

Processie in de jaren ’50, eerste communiekantjes met bloemenslingers.
(Foto Leen Provost – vooraan Leen Provost, midden Rita Vande Maele)

In de tweede helft van de 20^ste eeuw liepen in de optocht ook personages mee die gekleed waren als de pauselijke zoeaven (de pauselijke zoeaven waren een infanterie-eenheid van de Pauselijke Staat). Zij droegen een foto van de paus en wapenschilden.

De baldakijn.

Het middelpunt van de Sacramentsprocessie was natuurlijk het baldakijn waaronder de priester liep met de monstrans (de meestal rijkelijk vormgegeven houder van de geconsacreerde hostie). Het baldakijn werd gedragen door vier dragers. De priester hield de monstrans gedurende de gehele processie hoog opgeheven. Hij droeg over zijn priesterkleding een koorkap of koormantel.

De misdienaars hadden natuurlijk ook hun taak in de processie. Zij liepen vóór de baldakijn. Eén van hen droeg de altaarschel (vier belletjes die met een kruisvorm aan elkaar bevestigd zijn, met een handvat) en had de opdracht om deze met vaste tussenpozen te laten klinken. Een ander droeg het wierookvat. Twee belangrijke elementen in elke Rooms-Katholieke eredienst en bij elke plechtigheid. Enkele misdienaars droegen kaarsen en het processiekruis.

En voor hen uit liep de kerkbaljuw. In de volksmond werd deze ‘de suisse’ genoemd, omdat men hem vergeleek met de pauselijke Zwitserse garde. De kerkbaljuw is de ordebewaker in de kerk. Het ambt van kerkbaljuw zou op het eind van de 19de eeuw ingesteld zijn. Nochtans is er in de eeuwen daarvoor ook al sprake van kerkbaljuws.

Kerkbaljuw Daniël Neyt (foto Antoine Vermeulen).

Muziek, versiering, zegen en aanbidding.

Er werd gestrooid met bloemen en gouden en zilveren papiersnippers. Men versierde de straat met gekleurde houtkrullen (‘schavelingen’, ‘zagelingen’) en er werden vlaggen uit de ramen gehangen.
Op enkele plekken onderweg werd stilgestaan voor een zegening. Zoals bij het eeuwenoude marktkruis.
Er werd ook een ‘rustaltaar’ opgericht waar de monstrans met de geconsacreerde hostie een tijdlang werd neergezet voor aanbidding.

Pastoor Amand Durieu, Sacramentsprocessie in 1993.

De processie werd voorafgegaan door de fanfare die gepaste muziek op ‘processietempo’ speelde. Soms zweeg de muziek en hoorde je alleen de trommels.

In de optocht liepen een groep zangers mee en vele mensen die als taak hadden iets te dragen, zoals het processiekruis, de kaarsen, de kandelaars, de bloemen, de banieren, de vlaggen, de iconen en de lantaarns.

Verder liepen diverse groepen uit het verenigingsleven van het dorp mee, zoals de scouts, de kinderen van de dorpsscholen, de KAV, de KBG, de oudstrijders, de kajotsters (deze opsomming is niet compleet).

Het einde van een eeuwenoude traditie.

Tijden veranderen. Door secularisering en andere factoren nam de interesse voor de Sacramentsprocessie elk jaar een beetje af. Waar in sommige dorpen en steden de processies bij de plaatselijke folklore gingen horen en zowel door kerkelijke als burgerlijke bestuursorganen in ere werden gehouden, mocht dat in Ename niet zo zijn.
Het werd moeilijk om mensen te vinden die mee wilden werken aan het organiseren en figureren.
In 1994 besloot men om de Enaamse Sacramentsprocessie voor de laatste maal te doen uitgaan. Vanaf 1995 werden er als alternatief een kleine processie binnen de kerk en openluchtmissen georganiseerd.