~~ geschreven door Ilse Bostyn / met dank aan Mauricette De Jaegher voor het zingen van het ‘Wapenschildlied’ / foto’s en documentatie Ilse Bostyn, Mauricette De Jaegher, Katrien van Simaeys en Didier Descamps

Ename heeft een prachtig wapenschild met een rijke symboliek, een wapenschild dat ons veel verteld over het rijke verleden van Ename. Enamenaren zijn dan ook met recht trots op hun wapenschild. Zelfs zo dat er een lied over geschreven werd dat de kinderen van Ename vroeger op school leerden zingen uit volle borst.
Op 4 augustus 1818 ontving het dorp van de Nederlandse regering een wapenschild waarop een afbeelding staat van Sint Laurentius, de patroonheilige van de parochie (hieronder meer over dit wapenschild). Het schild van 1818 werd op 10 februari 1847 bij Koninklijk Besluit vervangen door een wapenschild waarin het schild van de oude Sint-Salvatorabdij van Ename werd opgenomen. Dit schild werd het officiële wapenschild van Ename, opgenomen in de lijst van ‘Nationale wapenschilden van België’ en ‘Heraldy of the world’.

Het wapenschild van Ename.

De pelikaan.

De Pelikaan staat in de christelijke iconografie symbool voor onvoorwaardelijke zelfopoffering én opstanding. Meer bepaald ‘opofferende moederliefde’. De moederpelikaan pikt de zijde van haar borst open waardoor zij haar jongen kan voeden met haar eigen bloed. Deze wond wordt vergeleken met de wond in de zijde van Christus. De bijbel geeft een belangrijke betekenis aan het bloed: in het bloed is leven, ziel, reiniging van zonden. Aan het kruis gaf Christus zijn leven uit liefde voor de mensheid die door zonde vervreemd is van het ware leven in God. In het Nieuwe Testament lezen we dat wie zich tot Christus keert en gelooft, eeuwig leven ontvangt. Deze symboliek zien we duidelijk terug in de symboliek van de pelikaan. Zij opent haar borst om haar jongen te voeden en leven te schenken. Door haar jongen zó aan haar borst te drukken (liefde), schenkt zij hun eeuwig leven en opstanding uit de dood.

De kroon.

Ename was in de vroege jaren van het Heilig Roomse Rijk een belangrijk markgraafschap. Soevereine graven in België en Frankrijk droegen als kroon een gouden band met daarop negen parels staande op gouden punten. De gouden band van de Frans/Belgische gravenkroon werd bezet met edelstenen. Deze gravenkroon zien we terug in het wapenschild. Een duidelijke verwijzing naar de grote macht van de markgraven van Ename.

De mijter.

De mijter is een abtsmijter en heeft vanzelfsprekend alles te maken met de roemrijke Sint-Salvatorabdij.  Een benedictijnerabdij die eeuwenlang in Ename en ver daarbuiten een belangrijke rol gespeeld heeft. De abten van de Sint-Salvatorabdij waren ‘gemijterde abten’. Een gemijterde abt staat kerkrechterlijk gezien op hetzelfde niveau als een bisschop. Hij heeft de jurisdictie over zijn abdij en al haar bezittingen, net zoals een bisschop deze heeft over een bisdom. Deze abten mogen ook alle lagere wijdingen toedienen aan geestelijken in hun machtsgebied. Een abdij met een gemijterde abt aan het hoofd noemt men een ‘exempte’ abdij. De Sint-Salvatorabdij in Ename was een exempte abdij met een hoge jurisdictie.

De kromstaf.

Ook de dubbele kromstaf in het wapenschild verwijst naar de Sint-Salvatorabdij. De kromstaf of herdersstaf (ook wel krootse of crosier genoemd) is één van de bisschoppelijke pontificalia. Abten en abdissen mochten deze staf ook dragen. De kromstaf staat symbool voor de herderlijke taak van de abt (of bisschop). In de Westerse (rooms-katholieke) kerk is de bekroning (‘crosse’) van de staf een krul. In de Oosters-orthodoxe kerk is dit een T-vorm of een kruis.

De kleuren.

In het wapenschild komen de kleuren lazuurblauw, groen, goud, rood en wit voor.
Lazuurblauw staat voor kennis en waarheid.
Groen (in de heraldiek ook ‘sinopel’ genoemd) staat voor hoop en mildheid.
Goud (of geel) staat voor rijkdom en wijsheid.
Rood staat voor moed en opoffering.
Wit staat voor trouw.

Het lied.

Op school leerden de kinderen van Ename ‘het lied van het Wapenschild’.
Met veel dank aan Mauricette De Jaegher die ons de liedtekst gaf en zo vriendelijk was het lied voor mij te zingen zodat ik het kon opnemen. Ondanks dat dit via de telefoon moest gebeuren, is de opname toch redelijk gelukt. Met haar toestemming mag ik de opname hier plaatsen.

 

Het wapenschild van 1818.

Het wapenschild dat Ename op 4 augustus 1818 kreeg toont de patroonheilige van de parochie Sint Laurentius in goud op een lazuurblauwe achtergrond. Omdat de gemeente slechts een zegel opstuurde naar het Nederlands College Heraldiek waren de kleuren niet bekend. Het wapenschild kreeg daarom de kleuren van het Huis van Nassau, de Nederlandse nationale kleuren.

Het wapenschild van de Sint-Salvatorabdij.

Een heraldisch ‘wapen’ of ‘blazoen’ is een symbolische voorstelling die gebruikt werd als herkenningsteken voor een persoon, een familie, een gebied, een land of een organisatie. Traditioneel werd het wapen gedragen op het schild. Vandaar de naam wapenschild. Het gebruik van wapenschilden stamt uit de middeleeuwse feodaliteit.
Wapenschilden hoorden aanvankelijk bij de ‘burgerlijke heraldiek’ omdat zij alles te maken hadden met de feodale heren, hun ridders en oorlogsvoering. Een geestelijke mocht zelf niet vechten. Hij bezat daarom ook geen schild (en bijgevolg geen wapenschild). Het Romeinse kerkelijk recht schreef geestelijken wel voor om een eigen ‘zegel’ te hebben. Deze zegels waren net als de seculiere wapenschilden unieke herkenningstekens. Maar door de eeuwen heen ontwikkelde de geestelijkheid haar eigen ‘kerkelijke heraldiek’. Het doel bleef hetzelfde: een herkenningsteken, maar nu ook als wapenschild.

De symboliek in de kerkelijke wapenschilden heeft dogmatische, canonieke en ook liturgische kenmerken. Daarnaast zien we ook wel wereldlijke symbolen in de schilden, want sommige geestelijken bezaten ook wereldlijke macht.
Zo had de Sint-Salvatorabdij ook zeggenschap in het ‘wereldlijk’ bestuur en de vierschaar van Ename en Nederename. We vinden het zegel van de abdij terug op 18de eeuwse schepenzegels. En in het Huis Beaucarne te Ename wordt tot op heden een marmeren plaat bewaard die de gedenksteen is van de vernieuwde vierschaar anno 1769.

• 

• 

De tekst van de gedenksteen

Haec scabinorum simulque supremae iustitiae ecclesiae Eenamensis et hinc dependentium locorum aula a fundamentis renovata fuit, cura ill[ustrissi]mi ac r[everendissi]mi d[omi]ni Caroli de Colins abbatis statuum consiliarii et r[everen]di d[omi]ni Joannis de Bouzies praepositi anno 1769.

Vrije vertaling (met dank aan Bas):
‘Deze raadszaal van de schepenen alsook van de hoogste kerkelijke rechtbank van Ename en onderhorige dorpen is in het jaar 1769 van de grond af aan vernieuwd, waarvoor de hoogeerwaarde heer Carolus de Colins, abt en raad van staten, en de eerwaarde heer Joannes de Bouzies, proost, zorg hebben gedragen.’

Het wapenschild van de abdij vinden we ook terug in de hardstenen omlijsting van de poort van het Huis Beaucarne, waarvan onderstaande foto.

Kalligrafische tekst over het wapenschild.

In meerdere huizen in Ename en daarbuiten vindt men een tekst over het wapenschild die werd geschreven door Didier Descamps en gekalligrafeerd door Katrien Van Simaeys.
Hieronder dit prachtige werk!