~~ geschreven door Marc Maryns / met dank aan Jozef Battiau (interview en foto) / foto’s Paul Messiaen en Marc Maryns / met dank aan Stefaan Doumen en de leden van facebookgroep ‘Den Troep’ voor hun hulp bij de juiste benaming van de legervoertuigen en het wapentuig

Op 27 maart 2019 werd op de facebookpagina ‘Ge zijt van Ename als…..’ een foto gepost met daarbij de volgende tekst: ‘Bevrijding Ename door Engelse en Amerikaanse soldaten we schrijven 4 september 1944. Drie Enaamse jonge gasten op een militaire motor. Georges Vande Lanoote, een zekere Gilbert en J. Battiau’.

Het intrigeerde mij om meer te weten te komen over deze drie jonge mannen. Wie waren ze? Wat deden ze op die motor? Hoe hadden ze de bevrijding beleefd?

Ik heb mijn moeder – Angèle Van Laethem – meermaals horen vertellen over hoe zij en haar broers en zussen de bevrijding hadden beleefd. Hoe op een dag het gerucht dat de Engelsen in aantocht waren de ronde deed. En hoe ze toen samen met haar zussen en broers vanaf haar woonplaats (een boerderij op de Natendries in Mater) naar de ‘Groenen Boom’ (een gekend café op de Hauwaert, de grote baan Oudenaarde-Brakel) liep om een glimp op te vangen van de bevrijders. Op kloefen rennen ging echter niet zo goed, dus nam ze haar kloefen in haar handen en op haar kousenvoeten rende ze door de Holleweg naar de Hauwaert.
Met grote ogen stonden ze te kijken naar de tanks en de andere legervoertuigen die voorbij reden. Maar ze hadden ook oog voor de soldaten die in en op de tanks, camions en jeeps zaten en wierpen hen boeketjes veldbloemen toe. Hun bevrijders, hun helden, in levende lijve zien voorbijrijden was het van het.

Via via kwam ik te weten wie deze jongemannen op de motor zijn:
– Georges Vande Lanoote, een bekende voor mij want hij woonde ook in het vroegere Klein Leupegem, de straat die later Koning Albertstraat werd genoemd en nog later (na de fusie met Oudenaarde) de Martijn Van Torhoutstraat werd
– de ‘zekere Gilbert’ is Gilbert Dekens uit de Kerkstraat, nu Paardenmarktstraat genoemd
– J. Battiau is Jozef Battiau ook uit  het vroegere Klein Leupegem.

Opnieuw via via kon ik in contact komen met Jozef Battiau om hem naar zijn verhaal bij de foto te vragen, want hij is vandaag de enige overlevende van de drie Enaamse jonge gasten op de militaire motor.
Al woont Jozef reeds vele jaren niet meer in Ename, toch blijft hij aan Ename en Oudenaarde verknocht. Hij komt nog regelmatig naar de vergaderingen van Okra Ename en op donderdagvoormiddag is hij te vinden in de omgeving van de markt in Oudenaarde. Ook op begrafenissen van bekenden probeert hij aanwezig te zijn.

Jozef was bereid om mij zijn verhaal te vertellen. Wij spraken af in een gekende zaak op de Markt van Oudenaarde. Geniet mee van ons gesprek.

Ik: Jozef, vertel nu eens uw verhaal van de drie jonge mannen op de motor.

Jozef: Laat mij eerst een slokje nemen want ik zit met een droge keel.

Nog een geluk dat er een datum op die foto staat want het is reeds zo lang geleden dat ik mij de datum niet meer kan herinneren.

Wat ik me wel nog herinner is dat het nieuws dat de Engelsen in aantocht waren om ons te bevrijden als een lopend vuurtje de ronde deed. Gedaan met de bezetting door den Duits en alle ongemakken die het ons had meegebracht.

Iedereen kwam naar buiten om een glimp op te vangen van de bevrijders. Wie zouden ze zijn, wat zullen ze doen? Zullen wij met hen kunnen praten? Zullen zij het fijn vinden dat wij hen met open armen ontvangen en hen ‘Welkom’ heten? Allemaal vragen waarop geen concreet antwoord bestond.

De motor waarop wij zaten was van een Engelse verkenner, die had zijn motor tegen de gevel gezet van het ouderlijk huis van de familie De Maere, vroeger Klein Leupegem en Koning Albertstraat, nu Martijn Van Torhoutstraat. Vandaar was die verkenner te voet verder getrokken om er zich van te vergewissen dat de weg vrij en veilig was, dat er geen vijandige soldaten meer aanwezig waren of zich ergens hadden verscholen. Tot waar hij was geweest weet ik niet maar hij bleef toch een ganse tijd weg. Dat was voor ons een uitgelezen moment om die motor eens van dichtbij te gaan bekijken, want in die tijd zagen we zoiets maar zelden of niet.

De Engelse verkenner was niet alleen. Neen, ze waren eigenlijk met vier. De verkenner die zijn motor had achtergelaten – een kans die wij als een verovering beschouwden door er even plaats op te mogen nemen – had zijn drie kompanen aanwijzingen of bevelen gegeven om nog verder door te rijden terwijl hij te voet tot ergens aan of voorbij het klooster ging. Met veel geronk en stank van de uitlaat gaven ze gas om te vertrekken en verdwenen ze uit ons gezichtsveld. Twee van hen zijn gestopt op de Plaatse, zo vernamen we later. Tot waar de derde gereden is, is mij nooit duidelijk geweest. Misschien wel tot aan het station, ik zou het echt niet weten.
Geruime tijd later kwamen de drie verkenners terug en deden teken – ze staken hun duim naar omhoog – naar de vierde verkenner die naar zijn motor was teruggekeerd. Hieruit konden wij afleiden dat de weg vrij was. Er was voor die mannen geen vijand meer te bespeuren.

We waren vrije mensen.

Veel mensen die langs de voornoemde straten woonden hadden hun huis al bevlagd, maar niet voor lang. Want het verhaal deed de ronde dat er nog Duitse soldaten in het Bos ’t Ename waren ondergedoken. Deze achterhoede – indien het juist was – zou nog voor veel miserie kunnen zorgen. Daarom werden de vlaggen terug opgeborgen tot de bewoners zeker waren.  Eén verkenner was zelfs tot in de Natusdreef gereden om zich ervan te vergewissen of er al dan niet nog Duitsers zich daar of in het bos schuil hielden.

De vier verkenners zijn dan samen teruggekeerd richting Oudenaarde, tot aan de Rekkemstraat waar ze bivakkeerden. Er stonden daar bijna nog geen huizen zodat ze zonder moeite hun kampement hadden kunnen opzetten.
Misschien slechts een half uur later hoorden we het enorme lawaai van de kolonne motoren en gevechtsvoertuigen die Ename binnenreden. Er waren tanks bij, jeeps, camions en halftracks. Die halftracks waren toch iets speciaals: vooraan hadden die gewone autobanden en achteraan rupsbanden. In de laadbak van deze halftracks stond een mitrailleur gemonteerd. Samen met de rupsbanden van de tanks maakten ze een oorverdovend lawaai op de kasseien. Toen waren die rupsbanden volledig van ijzer om op alle terreinen te kunnen rijden. Nu in vredestijd zijn op die rupsbanden rubberen blokken gemonteerd om te vermijden dat ze de wegen zouden kapot rijden.
(Vervolg interview onder fotocollage.)

Onderstaand een collage van foto’s gemaakt door Paul Messiaen op de dag dat Ename bevrijd werd.
Uitleg bij de foto’s kunt u onderaan dit artikel lezen.

(Vervolg interview met Jozef Battiau.)
Iedereen stond op de uitkijk, iedereen wuifde naar de Engelse soldaten, er werden zelfs bloemen aangeboden. Wij waren ook naar de Plaatse gekomen en juichten mee met de omstaanders. Iedereen was blij want zij waren onze bevrijders, het tijdperk van de bezetting door ‘den Duits’ was voorbij. Vanaf die dag hoefden we niet meer bang te zijn, we konden vrij op straat komen, we moesten er geen rekening mee houden dat we konden worden tegengehouden en gecontroleerd. Neen, niets meer van dat alles. We waren vrije mensen.

Paul Messiaen, fotocamera altijd bij de hand, zag ons bij de motor.

Ik: Jozef, hoe ben je aan die foto geraakt?

Jozef: Door de verspreiding van het nieuws dat de bevrijders er zouden aankomen was “Polke” Paul Messiaen – de fotograaf die op de Plaatse  woonde – ook komen kijken. Zoals steeds met zijn fototoestel bij de hand. Hij zag ons drieën bij die motor.
Als vrienden ondereen waren we elkaar een beetje aan het opjutten van ‘Ge durft er niet gaan opzitten!’.
‘Wadde, ik er niet durven opzitten?’, zei Georges Vande Lanoote, ‘Voilà ziede mij hier nu zitten!’ Georges was wel geen haantje de voorste maar hij had maar twee woorden nodig om zich motorist te wanen. Fier als een pauw hield hij het stuur stevig vast. Wij wilden niet onderdoen voor Vande Lanoote en installeerden ons ook op die motor. Dat moet nogal een zicht geweest zijn want Polke was er als de kippen bij om een foto te maken! Achteraf konden we er natuurlijk mee pronken, of beter: ‘stoefen’, dat we op een Engelse motor hadden gezeten. Als je de foto bekijkt dan zie je vooraan Georges Vande Lanoote zitten, ik zit in het midden en Gilbert Dekens zit achteraan.

Voilà, dat was het verhaal van de drie Enaamse jonge gasten op een militaire motor.

Ik: Jozef, van harte bedankt om mij dit verhaal te vertellen.

De foto’s van Paul Messiaen

Paul Messiaen vereeuwigde deze bijzondere dag voor Ename in een serie foto’s.
Hieronder geven we wat uitleg over de foto’s.

Foto 1
Een Bren Universal Carrier MkII op de ‘Plaats’, nu het Enameplein.
Dit is een Universal Carrier die bewapend was met een Brengun, een volautomatische, lichte mitrailleur van Britse makelij. De functie van de Carrier was het vervoeren van troepen, materieel en ondersteuningswapens. Het voertuig werd ook gebruikt als machinegeweerplatform. De MKII (Mark II) werd bekend dankzij zijn snelheid, behendigheid, maar vooral door zijn veelzijdigheid.

Foto 2
Een Kangoroo (infanterie transporter) met op de achtergrond het 19de-eeuws burgerhuis met huidig adres Abdijstraat 13. De Kangoroo is een gepantserd infanterietransportvoertuig – van oorsprong Canadees – dat ontwikkeld werd tijdens WO2, op het chassis van de M7 Priest Howitser. De Kangaroo werd gebouwd als een snelle oplossing voor het gecoördineerde infanterietransport. Het voertuig bleek zo doeltreffend dat de Britten en Amerikanen dit concept al gauw overnamen. De wendbaarheid van de Kangaroo op het slagveld was een groot pluspunt ten opzichte van eerdere ontwerpen voor een gepantserd infanterievoertuig.

Foto 3
Een foto die ook in gekleurd postkaartformaat bestaat. De bevrijders worden toegejuicht. Rechts de gebouwen van de kloosterschool en links de witte façade van likeurstokerij Tack (Martijn van Torhoutstraat).

Foto 4
Motards aan de richtingaanwijzer op de ‘Plaats’, nu het Enameplein.
Volgens een medewerker van ‘War Heritage’, het vroegere legermuseum in Brussel, is de motor waarop de verkenners zich verplaatsen en waarop Jozef met zijn vrienden heeft plaatsgenomen een Norton 16H.
De Norton 16H is een aanduiding voor Britse motorfietsen gemaakt tussen 1911 tot 1954. De H geeft het Home-model aan dat verschilt van het koloniale exportmodel. Norton was tijdens WO2 één van de belangrijkste leveranciers van motorfietsen aan het Britse leger. Met een totaal van bijna 100.000 geproduceerde voertuigen.
De blikken van de motards zijn gericht op de Zwijndries. Waarschijnlijk wachten ze op de terugkeer van een collega die richting Katteberg of Bos t’Ename is gereden.
De richtingsaanwijzer vermeldt Aalst en Oudenaarde als bestemmingen. Er is ook nog een pijl richting Mater en Brakel, maar dit is moeilijk te lezen.
Op de achtergrond bemerkt men ook de schandpaal en daarachter het vroegere huis van Albert en Maria Gijselinck-Moerman.
De lage huisjes daarnaast werden vervangen door de huidige twee huizen waar vroeger Prudent Dekens (kleermaker en verkoop van naaimachines) en Lucien Gijselinck (bierhandel en mostaardmakerij) woonden – eerste plataan rechts.
Links achter de plataan is de inrijpoort te zien van de familie Vanderhaeghen (derde plataan van rechts) en rechts daarvan het huis van wijlen Paul en Georges Messiaen (tweede plataan).

Foto 5 en 6
Een Humber Mark II – Armoured Car.
Dit voertuig werd uitgerust met een Amerikaans snelvuurkanon waardoor de radio-operator zijn plaats verloor in de koepel. De machinegeweren werden verwijderd. Er konden 3 à 4 militairen plaatsnemen in een dergelijk voertuig.
Bovenste foto: een Humber Mk IV in de Neerstraat, nu Abdijstraat.
Onderste foto: vooraanzicht van hetzelfde voertuig, op de ‘Plaats’, nu het Enameplein.